Σίγουρα δεν είναι οι λίγες οι φορές που αναρωτιέστε τι πραγματικά σκέφτονται αυτά τα μικρά τρελούτσικα νήπια που καθημερινά «αναστατώνουν» τη ζωή σας με μοναδικά απίστευτες συμπεριφορές, άλλοτε διασκεδαστικές και άλλοτε πάλι εκνευριστικές έως και επικίνδυνες. Η νηπιακή ηλικία είναι πραγματικά η πιο διασκεδαστική ηλικία των παιδιών. Είναι η περίοδος εκείνη που ακούς από το στόμα τους απίστευτες εκφράσεις και επιχειρήματα και βιώνεις συμπεριφορές αστείες και γλυκές, μοναδικά αθώες και ειλικρινείς όσο και η προσωπικότητά τους.
Μικροί SupermanΔυστυχώς όμως σε αυτήν την ηλικία τα απίθανα αυτά πλασματάκια έχουν επιθυμίες που δεν συμβαδίζουν πάντα ούτε με τις ικανότητές τους άλλα ούτε και με τη λογική. Η παντελής συναίσθηση κινδύνου σε συνδυασμό με την έμφυτη περιέργεια που τα κυριεύει έχουν συχνά ως αποτέλεσμα εκείνα να φλερτάρουν επιδεικτικά και επικίνδυνα με τις σκάλες, την πισίνα ή την καυτή τοστιέρα κι εσείς να τρέχετε από πίσω πανικόβλητες για να γλιτώσετε τους μικρούς ριψοκίνδυνους εξερευνητές σας.
Μέχρι και την ηλικία των τριών ο εγκέφαλός των νηπίων θέτει σε λειτουργία τα ανάλογα κύτταρα προκειμένου να αναπτύξουν μνήμη, συντονισμό και αυτοέλεγχο. Μέχρι λοιπόν όλες αυτές οι ικανότητες να τεθούν σε πλήρη λειτουργία, μάλλον πρέπει να είμαστε επιεικείς με τα λιλιπούτεια ανθρωπάκια μας, καθώς είναι σίγουρο ότι ακόμα και όταν μας εκνευρίζουν δεν το κάνουν εσκεμμένα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να προσπαθήσουμε να ενημερωθούμε μέσα από βιβλία και από ειδικούς όσο περισσότερο γίνεται για την ανάπτυξη, τη συμπεριφορά αλλά και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών σε αυτή την αναπτυξιακή φάση, προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουμε τα μυστικά της τόσο αξιολάτρευτης συμπεριφοράς τους και να θέσουμε τις τεχνικές αντιμετώπισης σε άμεση εφαρμογή.
Ανακαλύψτε λοιπόν την πολύπλευρη προσωπικότητα που ξεδιπλώνεται μπροστά σας και απολαύστε αυτά τα χρόνια που πίσω δεν γυρνούν!
Ο «Μεγάλος» έξω κόσμος Θυμάμαι πόσα λογικά επιχειρήματα είχα χρησιμοποιήσει προκειμένου να εξηγήσω στον δίχρονο τότε γιο μου γιατί δεν μπορεί ν’ αγγίξει το φεγγάρι παρότι το βλέπει τόσο κοντά του και μπορεί να το καλύψει με τη μικροσκοπική του παλάμη. Και εκεί που μετά από τόσο κόπο άκουγα το πολυπόθητο «ναι» και «εντάξει» στην ερώτηση «το κατάλαβες;», το επόμενο βράδυ το ίδιο θέμα πρωτοστατούσε στις συζητήσεις μας.
Παρότι λοιπόν τα νήπια διψάνε για μάθηση, η αντίληψή τους για έννοιες «φυσικές» –όπως η απόσταση από το σπίτι στο σούπερ μάρκετ, το ότι το νερό κάνει το πάτωμα να γλιστράει ή αν γέρνεις προς τα πίσω με μια καρέκλα θα πέσεις κάτω» περιορίζεται στην καλύτερη των περιπτώσεων σε ένα αδιάφορο «γιατί», που δεν αναζητά καν απάντηση.
Στην ηλικία των 12 μηνών η βραχυπρόθεσμη μνήμη ενός νηπίου φτάνει συνήθως μέχρι και την προηγούμενη μέρα. Οπότε μην προσπαθείτε να του θυμίσετε τι έγινε την προηγούμενη φορά που πάτησε την ουρά της γάτας σας. Ακόμα και αν θυμάται, επειδή η «μαεστρία» και τα «ταλέντα» του συνεχώς αυξάνονται, είναι πολύ πιθανό αυτήν τη φορά να θελήσει να δει τι θα γίνει αν τσιμπήσει τη γάτα.
Τι μπορείτε να κάνετε: Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά στη συγκεκριμένη ηλικία δεν μπορούν ακόμα να «γενικεύσουν» τους κανόνες, αν δηλαδή σπάσει ένα ποτήρι όταν το πετάξουν κάτω δεν σημαίνει αυτόματα ότι αν πετάξουν και ένα πιάτο θα σπάσει κι αυτό. Επομένως, συχνά επαναλαμβάνουν την ίδια δραστηριότητα με διαφορετικό τρόπο, γιατί δεν μπορούν να «προβλέψουν» ότι θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Επομένως, αφού βεβαιωθείτε ότι έχετε λάβει όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις προκειμένου το παιδί σας να εξερευνά με ασφάλεια τις φυσικές διαστάσεις του κόσμου που το περιβάλλει, οπλιστείτε με υπομονή και προσπαθήστε είτε να προλαμβάνετε τις «ζημιές» είτε με ήρεμο τρόπο να του εξηγείτε τις συνέπειες των ενεργειών του. Μέσα από την εμπειρία να είστε σίγουρη ότι σιγά-σιγά η συμπεριφορά του θα ωριμάσει.
Μην καθυστερείς!Σίγουρα όλες έχουμε ζήσει τη σκηνή που, κρατώντας τα κλειδιά, την τσάντα, τα μπουφάν και πιθανότατα και ένα μωρό στην αγκαλιά, εξαντλούμε την υπομονή μας στην πόρτα περιμένοντας το μικρό μας να… αποφασίσει επιτέλους να φύγουμε. Τα νήπια είναι κυριολεκτικά της τελευταίας στιγμής. Ο χρόνος δεν φαίνεται να τα απασχολεί καθόλου –γιατί άλλωστε!– και το μόνο που έχει σημασία για εκείνα είναι αυτό που ζούνε ΤΩΡΑ, καθώς το παρελθόν ή το μέλλον είναι έννοιες που ελάχιστα κατανοούν.
Είναι μάλιστα φορές που η κακή αυτή σχέση τους με το χρόνο έχει ως αποτέλεσμα να χάνουν τον έλεγχο και να αντιδρούν άσχημα όταν πλέον χρειαστεί να τα πιέσουμε προκειμένου να ξεκινήσουν ή να σταματήσουν μια διαδικασία.
Τι μπορείτε να κάνετε: Φράσεις όπως «Σε 5 λεπτά πάμε για ύπνο» ή «Μπορείς να παίξεις άλλα 10 λεπτά» δεν είναι και τόσο εύστοχες, καθώς στην καλύτερη περίπτωση η απάντηση που θα πάρετε είναι «Όχι άλλα 10, άλλα 4». Αυτό συμβαίνει γιατί, μέχρι και την ηλικία των τριών τουλάχιστον, χρονικές έννοιες όπως οι ώρες και τα λεπτά τους είναι εντελώς ασύλληπτες. Τα μικρά παιδιά καταλαβαίνουν μόνο ΜΕΡΙΚΩΣ την έννοια του χρόνου, ενώ όσο μεγαλώνουν την κατανοούν όλο και καλύτερα καθώς αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το χρόνο με όλες τις διαστάσεις του. Ακόμα και αν αρχίσουν λοιπόν να χρησιμοποιούν χρονικούς όρους όπως «χθες» ή «σε 10 λεπτά», είναι πολύ πιθανό να μην τις κατανοούν ακόμη πλήρως και απλώς να τις επαναλαμβάνουν γιατί τις έχουν ακούσει από κάποιον άλλο.
Αυτό που μπορεί να σας βοηθήσει είναι να τους συγκεκριμενοποιείτε το χρόνο όσο περισσότερο γίνεται με απλές μεθόδους, όπως:
- Τοποθετήστε στο δωμάτιό τους μία κλεψύδρα, η οποία μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του χρόνου καλύτερα. Εξηγήστε τους π.χ. ότι όταν θα περάσει όλη η άμμος στην άλλη πλευρά, η μαμά θα επιστρέψει ή θα έχει έρθει η ώρα για μπάνιο, για φαγητό, για ύπνο κ.λπ.
- Μεταφράστε τα λεπτά στο χρονικό μέγεθος 2 τραγουδιών ή π.χ. στο χρόνο που χρειάζεται για να ψηθεί ένα κέικ. Λέγοντας «Θα κοιμηθείς όταν τελειώσει το επεισόδιο κινουμένων σχεδίων που βλέπεις», σίγουρα θα έχετε καλύτερα αποτελέσματα από το «Σε 10 λεπτά πάμε για ύπνο».
- Η χρονική αλληλουχία των γεγονότων βοηθάει τα νήπια να κατανοήσουν καλύτερα το χρόνο. Μπορείτε δηλαδή να του πείτε πως όταν κάνετε μπάνιο το μωρό, μετά έρχεται η σειρά του.
Μαμά, πάλι σκόνταψα!Μπουρδουκλώνονται συνέχεια, ακροβατούν πάνω στα πεζούλια, σκουντουφλάνε στην καρέκλα που βρίσκεται στο ίδιο σημείο όσα χρόνια υπάρχει. Η «αγαρμποσύνη» είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των νηπίων, καθώς έχει περισσότερη σημασία ν’ αποκτήσουν το παιχνίδι που βρίσκεται στο τέλος της σκάλας παρά το πώς θα κατέβουν τα σκαλιά. Αυτό οφείλεται στο ότι οι κινητικές τους ικανότητες δεν έχουν ωριμάσει, με αποτέλεσμα το κεφάλι να μη γνωρίζει τι κάνουν τα πόδια. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ενώ κάνουν ποδήλατο κοιτάζουν προς τα πίσω για να δουν το παιδάκι με το πατίνι που μόλις πέρασε ή θεωρούν ότι το τραπέζι της κουζίνας που τους χωρίζει από το παιχνίδι τους είναι απλά «αόρατο». Επίσης, επειδή η τρισδιάστατη αντίληψή τους για το χώρο και τα αντικείμενα έρχεται σταδιακά, μη σας κάνει εντύπωση αν εξερευνούν με τις ώρες το χαλί ή οδηγούν το αυτοκινητάκι τους πάνω στην πλάτη του καναπέ, καθώς προσπαθούν να καταλάβουν ποιο αντικείμενο είναι μεγαλύτερο, ψηλότερο κ.λπ.
Τι μπορείτε να κάνετε: Υπομονή, υπομονή και... υπομονή! Ο νευρολογικός συντονισμός των κινήσεων σε συνδυασμό με την ενδυνάμωση των μυών αρχίζει να βελτιώνεται από τους 18 έως τους 24 μήνες. Αργά ή γρήγορα, μέχρι να γίνουν τριών περίπου, αρχίζουν να συγκεντρώνονται σε μία σκέψη, ένα αντικείμενο και μία δραστηριότητα τη φορά, χωρίς βέβαια αυτό να εξασφαλίζει ότι ο αναπάντεχος πειρασμός που λέγεται παιχνίδι δεν θα υπερισχύσει από την προσεκτική κάθοδο της σκάλας. Γι’ αυτό φροντίστε να θωρακίσετε όσο περισσότερο γίνεται το σπίτι σας και αφήστε τα παιδιά να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους. Αν απλά τρέχετε από πίσω τους συνέχεια προκειμένου να τα προστατεύσετε, δεν θα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν το σώμα τους αλλά και τις γνωστικές τους λειτουργίες. Τα παιδιά μαθαίνουν ακόμα και όταν πέφτουν, κυλάνε ή γλιστράνε, καθώς συσχετίζουν την αιτία με το αποτέλεσμα, π.χ. τρέχω πάνω σε νερό = σκοντάφτω, άρα πρέπει να προσέχω όταν τρέχω πάνω σε νερό.
Όχι, όχι, δεν θέλω αυτό τελικά!Διαλέγει με περίσσια σιγουριά παγωτό φράουλα. Πληρώνετε και μόλις φάει τις δυο πρώτες κουταλιές αναφωνεί όλο απογοήτευση «Δεν θέλω φράουλα, θέλω σοκολάτα!». Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο με το παγωτό αλλά σχεδόν με τα πάντα. Γιατί, αλήθεια, τα αξιολάτρευτα αυτά πλασματάκια δεν μπορούν με τίποτα να αποφασίσουν;
Αυτό που ένα νήπιο σκέφτεται, όταν του δίνεται η επιλογή να αποφασίσει μόνο του, είναι: «Α, τι ωραία! Είμαι μεγάλος πια, θα διαλέξω ό,τι θέλω μόνος μου». Αυτό που δεν καταλαβαίνει όμως είναι πως, όταν διαλέγουμε ένα πράγμα, δεν μπορούμε να πάρουμε κι ένα άλλο. Παρόλο λοιπόν που απολαμβάνουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν μόνοι τους, οι μικροί καταναλωτές δεν είναι ακόμα συνηθισμένοι σε αυτήν τη διαδικασία και σαφώς δεν αντιλαμβάνονται απόλυτα τις συνέπειες της επιλογής τους. Επειδή λοιπόν η παρόρμηση της απόλαυσης υπερισχύει της λογικής, χρειάζονται σίγουρα τη βοήθειά σας.
Τι μπορείτε να κάνετε: Για να μπορεί ένα παιδί να αποφασίσει, πρέπει πρώτα να έχει δοκιμάσει αλλά και να θυμάται. Έτσι, προκειμένου να βοηθήσετε το παιδί σας να πάρει μια απόφαση και να παραμείνει σε αυτήν:
- Δώστε του να δοκιμάσει μια κουταλιά παγωτό από κάθε γεύση ή αφήστε το παίξει για λίγο με το παιχνίδι που θέλει να του αγοράσετε.
- Περιορίστε τις επιλογές του σε 2-3 και κάντε «συμφωνία» πως ό,τι διαλέξει, τελικά δεν θα μπορεί να το αλλάξει μετά, διαβεβαιώνοντάς το ότι την επόμενη φορά θα έχει την ευκαιρία να επιλέξει κάτι άλλο.
- Κάποιες φορές βέβαια καλό είναι να του δίνετε και δεύτερες ευκαιρίες, ιδιαίτερα αν το κόστος για εσάς περιορίζεται σε ένα ακόμα λερωμένο μπολ με παγωτό στο νεροχύτη.
Θέλω νερό ΤΩΡΑΑΑΑ!- Διψάω!
- Δεν έχω νερό μέσα στο αυτοκίνητο.
- Διψάω!
- Σε λίγο φτάνουμε σπίτι.
- Διψάω!
- Δεν έχω νερό, κάνε υπομονή 5 λεπτά σε παρακαλώ.
…και ο ανάλογος διάλογος μεταξύ μαμάς και παιδιού συνεχίζεται μέχρι τελικής πτώσης (της μαμάς συνήθως)! Η αναμονή δεν είναι ευχάριστη για κανέναν, για ένα νήπιο όμως δύο ετών, του οποίου τα συναισθηματικά κέντρα στον εγκέφαλο μόλις αναπτύσσονται, είναι πραγματικά βασανιστική. Γιατί αν και από τη μεριά της μαμάς είναι πραγματικά εκνευριστικό, από τη λιλιπούτεια οπτική είναι απλά ανεξήγητο το ερώτημα «Από πού προέρχεται το μπουκάλι με το νερό;», «Γιατί δεν εμφανίζεται ξαφνικά μέσα από την τσάντα της μαμάς;» ή «Γιατί πρέπει να περιμένω μέχρι το σπίτι;».
Τι μπορείτε να κάνετε: Η ικανότητα αναμονής βελτιώνεται όσο το παιδάκι σας μεγαλώνει, αλλά μην περιμένετε θεαματικές αλλαγές τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των δυόμιση - τριών ετών. Πάλι βέβαια θα πρέπει να χρησιμοποιείτε εκφράσεις που να μπορεί να κατανοήσει, όπως «Θα πιούμε νερό μόλις φτάσουμε στο τέλος του δρόμου και κατεβούμε από το αυτοκίνητο» ή «Μόλις τελειώσεις το φαγητό σου».
Γενικότερα όμως μπορείτε σιγά-σιγά να καθυστερείτε την εκπλήρωση των επιθυμιών του, ενισχύοντας έτσι την υπομονή του με απλούς τρόπους, όπως:
- «Δεν μπορείς να φας μπισκότα μέχρι να έρθει η θεία Μαρία, και νομίζω ότι είναι καλύτερα για θα παίξετε μαζί “καφετέρια”.
- «Βάλε το γλειφιτζούρι στην τσέπη σου και θα το φας μετά το φαγητό. Όσο πιο γρήγορα τελειώσεις τόσο πιο γρήγορα θα μπορέσεις να το απολαύσεις».
Δεν το αφήνω!Σπάνια θα δεις ένα νήπιο με άδεια χέρια. Προχωράνε και κρατάνε συνέχεια πράγματα, σταματούν για να πιάσουν κάτι που είδαν στο δρόμο τους (προσπαθώντας να το χωρέσουν κι αυτό στα ήδη γεμάτα χεράκια), κοιμούνται αγκαλιά με κούκλες και αυτοκινητάκια. Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα στον κόσμο που τα περιβάλλει και τα οποία απλά θέλουν να τα κρατήσουν όλα για να τα επεξεργαστούν από κοντά. Και αν εντυπωσιαστούν και τα «αγαπήσουν», δεν θέλουν να τα αποχωριστούν ούτε καν όταν κοιμούνται.
Επειδή σε αυτές τις μικρές ηλικίες τα παιδιά δεν έχουν ακόμα αναπτύξει δεξιότητα στο αριστερό ή το δεξί χέρι, μη σας φαίνεται περίεργο αν, ενώ κρατάνε ένα αντικείμενο στο δεξί χέρι, αποφασίσουν να κρατήσουν ένα βαρύτερο που βρέθηκε στο δρόμο τους με το αριστερό ή να ζωγραφίζουν μία με το ένα και μία το άλλο με την ίδια μαεστρία.
Τι μπορείτε να κάνετε: Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος μάθησης από τη βιωματική εμπειρία. Αφήστε λοιπόν το παιδάκι σας να εξερευνά τον κόσμο γύρω του, φροντίζοντας απλώς να είναι ασφαλή τα αντικείμενα στα οποία έχει πρόσβαση. Αν τώρα θέλετε η μόνη του επαφή με την μπανάνα και τα μήλα να είναι μέσω της διατροφής του, δώστε του άλλα ενδιαφέροντα οικιακά αντικείμενα, όπως ξύλινες κουτάλες και φασαριόζικα κατσαρολικά.
Μπορώ και μόνο μου! Κοντά στα δεύτερα γενέθλιά του το παιδάκι σας ανακαλύπτει πως είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα που μπορεί να κάνει… ό,τι θέλει! Μια τάση ανεξαρτησίας το χαρακτηρίζει και φράσεις όπως «Άσε με», «Μόνο μου» και «Όχι» πρωταγωνιστούν στο λεξιλόγιό του. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία είναι ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό στάδιο και η χαρά της ανακάλυψης σε συνδυασμό με την εμπιστοσύνη που έχει πλέον στις δυνάμεις του οδηγούν σε «επαναστατικές» συμπεριφορές. Θέλει να ντύνεται μόνο του, να τρώει μόνο του, να ανεβαίνει στην καρέκλα μόνο του, ν’ ανοίγει την πόρτα μόνο του, ακόμα κι αν κάποιες δραστηριότητες αγγίζουν τα όρια του επικίνδυνου.
Τι μπορείτε να κάνετε: Το μόνο που ενδείκνυται είναι να αποδεχτείτε τις συνεχείς αρνήσεις του και ν’ αφήσετε το παιδί σας να προσπαθεί και να επιμένει μέχρι να τα καταφέρει, σε θέματα βέβαια που δεν θέτουν σε κίνδυνο τη ασφάλειά του. Καλό είναι να ενθαρρύνετε και να στηρίζετε τις πρωτοβουλίες του, δεδομένου ότι αυτό που αποφασίζει να κάνει είναι ασφαλές, ή να δημιουργείτε εσείς τις ασφαλείς καταστάσεις εξηγώντας του ταυτόχρονα γιατί π.χ. βάλατε το βάζο ψηλότερα τώρα που αποφάσισε να παίξει με την μπαλίτσα του μέσα στο σπίτι.
Γενικότερα, ενισχύστε την τάση του για αυτονομία και βοηθήστε το μικρό σας να αισθανθεί ανεξάρτητο, αφήνοντάς το να αποφασίζει για απλά θέματα και δίνοντάς του παράλληλα επιλογές, όπως «Θέλεις να φας μήλο ή μπανάνα;» και όχι απλά «Θέλεις μια μπανάνα;», γιατί η πιθανότερη απάντηση που θα πάρετε θα είναι «όχι». Αν επίσης θέλει να μεταφέρει μόνο του ένα ποτήρι, δώστε του ένα πλαστικό κι αφήστε το να προσπαθήσει, με το ρίσκο ότι μπορεί να σφουγγαρίσετε για άλλη μια φορά το πάτωμα. Επιβραβεύστε το όταν το καταφέρει – ακόμα κι αν χύσει το μισό στο πάτωμα. Εναλλακτικά βέβαια μπορείτε να του δώσετε να μεταφέρει λιγότερο «επικίνδυνα» αντικείμενα, όπως οι χαρτοπετσέτες ή τα κουτάλια.
TΗΣ ΦΑΙΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΠΙΑΣ ΤΖΟΤΖΟΛΗ, ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ-ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΟΥ (Patapia@cantab.net)
www.myworld.gr
Δεν υπάρχει κάποια ιδανική τροφή ή κάποια συνήθεια την οποία αν υιοθετήσετε θα γεννήσετε ένα παιδί που θα γίνει ψηλό. Aν έχετε μια ισορροπημένη διατροφή κατά την εγκυμοσύνη, που θα προσφέρει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στον οργανισμό σας και στο έμβρυο, τότε αυξάνετε τις πιθανότητες να φέρετε στον κόσμο ένα υγιές μωρό, που θα αναπτυχθεί χωρίς προβλήματα. Tο κάπνισμα, το αλκοόλ και διάφορες ουσίες (ηρεμιστικά, ναρκωτικά κ.ά.) δεν επιδρούν μόνο στο ύψος του παιδιού που θα γεννηθεί, αλλά και στα υπόλοιπα σωματομετρικά στοιχεία, όπως είναι το βάρος και η περίμετρος κεφαλής. Στατιστικά έχει βρεθεί ότι παιδιά των οποίων οι μητέρες έκαναν κατάχρηση ουσιών κατά την εγκυμοσύνη γεννήθηκαν κοντύτερα από άλλα των οποίων οι μαμάδες ήταν πιο «φρόνιμες»! Tα παιδιά αυτά συνήθως δεν ψηλώνουν ιδιαίτερα.